ʻO ka hua'ōlelo "mea pōuliuli" (aiʻole huna hunaʻia) hoʻohanaʻia ma nāʻano likeʻole o kaʻepekema: ma ka cosmology, astronomy, physics. He kumuhana manaʻo kēia - heʻano o ka manawa a me ka manawa e pili pono me ka radiation electromagnetic aʻaʻole hiki iā ia ke komo i loko o ia iho.
ʻO ka pōʻeleʻele - he aha ia?
Mai ka manawa i hopohopo ai kekahi poʻe no ka hoʻokumuʻana o ke ao holoʻokoʻa a me nā mea i hanaʻia. I ka wā o kaʻenehana, uaʻikeʻia nā mea nui, a ua hoʻonui nuiʻia ka kumu kumu. I ka makahiki 1922,ʻike ka British physicist James Jeans a me ka mea kilokilo Dutchʻo Jacobus Kaptein i kaʻikeʻoleʻia o ka hapa nui o nā mea āpau. A laila no ka manawa mua i kapaʻia ka inoa pōʻeleʻele - he waiwai kēia eʻikeʻoleʻia e kekahi o nāʻano iʻikeʻia e ke kanaka. ʻO ka heleʻana o kahi mea pohihihi e hāʻawi i nā hōʻailona hōʻailona - kahi papa hoʻolālā, kahakaumaha.
ʻO ka pōʻeleʻele i kaʻike kilokilo a me nā'ōlohelohe
I ka manaʻoʻana i nā mea a pau a me nā māhele o ke ao holoʻokoʻa i kahi i kekahi, ua hiki i nā kilokilo keʻike i ka nui o kahi kikowaena. Akā, ua likeʻole keʻano o ka kaumaha a me ka wānana maoli. Aʻikeʻia ka poʻeʻepekema he'ulakaʻikeʻoleʻia, a hiki i 95% o ka pono holoʻokoʻa holoʻokoʻa ma ka honua holoʻokoʻa. ʻO ka pōʻeleʻele i loko o ka hakahaka nāʻano o kēia mau mea:
- ia ke kaumaha;
- pili i kekahi mau mea kikohaka,
- nā meaʻeleʻele e pilina me ke ao maoli.
ʻO ka pōʻeleʻele kaʻike
ʻO kahi wahi kaʻawale e nohoʻia e ka mea pōuliuli i kaʻike. ʻO kēiaʻikeʻepekema e komo nei i ka hoʻonaʻauaoʻana i ke ao holoʻokoʻa, ke kumu o ka nohoʻana, keʻano o nā honua iʻikeʻia aʻikeʻoleʻia. No ka mea, ua laweʻia ka mea mua i kekahi waiwai, i hoʻoholoʻia e kahi, manawa, nā mea e pili ana. ʻIkeʻia ma hope aku,ʻo ka mea pōuliuli o nā cosmos i hoʻololi i kaʻike o ke ao, konaʻano a me ka hoʻolālā. Ma keʻano kilokilo,ʻo kahi mea iʻikeʻoleʻia, e like me ka kēpiko o ka ikaika o ka manawa a me ka manawa, aia i loko o kēlā me kēia o kākou, no laila he poʻe kānaka make ke kino, no ka mea,ʻo ia ka manawa i pau.
No ke aha mākou e makemake ai i ka mea pōuliuli?
ʻO kahi wahi liʻiliʻi o nā mea āpau (mau hīkī, nā hōkū, a me nā mea'ē aʻe) he meaʻikeʻia. Ma muli o nā kūlana o nāʻepekemaʻepekema, ka pōʻeleʻele pouli a me nā meaʻeleʻele e noho ana ma kahi o Cosmos. ʻO ka mahele o ka mua he 21-24%, he 72% ka ike. ʻO kēlā me kēia mea o kahi kinoʻeleʻele o kāna mau hana pono'ī:
- 'Elepiliʻeleʻele, ka meaʻole e komo aʻaʻole hoʻi e emit i ke kukui, hoʻopiʻi i nā mea, e kāohi ana i ka honua e hoʻonui.
- Ma muli o ka huna hunaʻia, ua kūkuluʻia nā kālaina, hiki i kona mana ke kiʻi i nā mea i loko o kahi āpau, mālama iā lākou i ko lākou mau wahi. ʻO ia, ke ho'ēmi nei ia i ka hoʻonuiʻana o ke ao holoʻokoʻa.
He aha ka mea o ka pōʻeleʻele?
ʻO ka pōʻeleʻele i ka lā o ka lā he mea hikiʻole ke hoʻopāʻia, nānāʻia a aʻoʻia i keʻano. No laila, ua ho'ākākaʻia kekahi mau manaʻo no konaʻano a me konaʻano:
- ʻO nā mea komoʻole iʻikeʻoleʻia i kaʻikeʻepekemaʻo ka hoʻokomoʻana i ka papaʻiʻana he mea ia o kēia mea. ʻAʻohe hiki keʻike iā lākou i kahi tekino.
- ʻO keʻano he puʻupuʻu o nā pukaʻeleʻele liʻiliʻi (ʻaʻole nui aku ma mua o ka Moon).
Hiki keʻike i nāʻanoʻelua o kahi huna i hunaʻia, e pili ana i ka wikiwiki o kona mau mālā koho, ka nui o ko lākou uluʻana.
- He wela. ʻAʻole lawa ka hanaʻana i nā leila.
- Kulu. Loaʻa i nā māmā, nā pale nui. Hiki keʻikeʻia kēia mau mea i nā axis science a me nā poho.
He mea pohihihi paha?
ʻAʻole i holomua nā ho'āʻoʻana e ana i nā mea o ka'ōlohelohe i haʻiʻoleʻia. I ka makahiki 2012, uaʻimiʻia ka neʻeʻana o 400 mau hōʻailona a puni ka Lā, akā,ʻaʻole iʻikeʻia ka heleʻana o kahi mea hūnāʻia i nā puke nui. ʻOiai ināʻaʻole kahi meaʻeleʻele i loko o kaʻoiaʻiʻo, pono ke kū ma ke kumumanaʻo. Me kona kōkua e wehewehe i kaʻike o nā mea o ka honua ma ko lākou mau wahi. Uaʻike kekahi o nāʻepekema i ka hōʻoia o ke olaʻana o ka nui o nā pūpū huna. ʻO konaʻikeʻana i ke ao holoʻokoʻa e wehewehe i kaʻoiaʻiʻoʻaʻole nā lele o nā hua manu e lele a kaʻawale pū.
ʻO ka pōʻeleʻele - nā mea hoihoi
ʻO keʻano o ka huna hunaʻia he mea pohihihi ia, akā, e mau ana nā meaʻepekema o ka honua holoʻokoʻa. Nā ho'āʻo maʻamau i hanaʻia, me ke kōkua e ho'āʻo ai lākou eʻimi i ka waiwai a me nā hopena. A e hoʻomau mau ana nā mea e pili ana i ia mau mea. Eia kekahi laʻana:
- ʻO Hadron Collider nui,ʻo ia ka mea holomua nui loa o ka honua, e hana ana i ka mana nui e hōʻike i ke ola o kahi waiwai iʻikeʻoleʻia ma Cosmos. Loaʻa ka hopena o ka lehulehu o ke ao holoʻokoʻa.
- Ua hana nāʻepekemaʻepekema i ka palapala'āina ma lalo o ka honua i kahi huna huna i ka honua. Hoʻolālāʻia e hoʻopau i ka 2019.
- I kēia mau lā, ua'ōleloʻo physics physicsʻo Lisa Randall e pili ana nā meaʻeleʻele a me nā dinosau. ʻO kēia mea i hoʻouna aku i kahi punahele i ka Honua, ka mea i hoʻopau i ka ola ma ka honua.
ʻO nā'āpana o kā mākou kalala a me ke ao holoʻokoʻa ka māmā a me ka pouli,ʻo ia hoʻi, nā meaʻike aʻaʻole iʻikeʻia. Inā hiki ke hoʻoholo i kaʻenehana hou hou, e hoʻomaikaʻi mauʻia nāʻano, a laila, he pilikia loa ke nānāʻana i nā mea huna. ʻAʻole i hiki i ke kanaka ke hoʻomaopopo i kēiaʻano. Hikiʻole ke nānā aku, akā, akā, aia nā mea pōuliuli a pau loa a lilo i hoʻokahi o nā mea pohihihi nui o ke ao holoʻokoʻa.